Dr n. med. Magdalena SOKALSKA-JURKIEWICZ

Katedra i Klinika Reumatologii i Chorób Wewnętrznych

UM we Wrocławiu

Badania dodatkowe w reumatologii

Podstawowe badania laboratoryjne – część I

Reumatologia, która jest jedną z najmłodszych gałęzi medycyny, od drugiej połowy dwudziestego wieku podlegała szczególnie dynamicznemu rozwojowi. Odkryto podstawy patofizjologiczne wielu schorzeń, opracowane zostały kryteria diagnostyczne różnych jednostek chorobowych oraz wynaleziono nowe preparaty lecznicze i schematy terapeutyczne. Ogromny postęp dokonał się też w dziedzinie metod diagnostycznych. Dzięki niemu lekarze mają do dyspozycji coraz szerszy wachlarz badań dodatkowych. Nowe badania umożliwiają szybsze i dokładniejsze diagnozowanie chorób, a ich wyniki niejednokrotnie umieszczane są w kryteriach diagnostycznych. Zatem dobra znajomość możliwych do przeprowadzenia testów diagnostycznych wraz z zakresem norm stała się niezbędnym narzędziem w pracy współczesnego lekarza.

Podstawowe badania laboratoryjne:

• markery stanu zapalnego: OB, CRP,
• morfologia z rozmazem ręcznym, retikulocytoza,
• elektrolity w surowicy,
• układ krzepnięcia, fibrynogen,
• enzymy wątrobowe: ASPAT, ALAT, GGTP,
• fosfataza alkaliczna,
• CPK, LDH,
• kwas moczowy,
• kreatynina, klirens kreatyniny,
• gospodarka żelazem,
• gospodarka wapniowa,
• badanie moczu: ogólne, dobowa zbiórka, wydalanie w moczu kwasu moczowego, elektrolity w moczu,
• wirusologia: HBS, HCV, HIV,
• badania bakteriologiczne: posiewy, wymazy, badania stężenia przeciwciał skierowanych przeciwko różnym patogenom.

Omówienie podstawowych badań

1. Odczyn opadania krwinek czerwonych (odczyn Biernackiego) – OB (ang. erythrocyte sedimentation rate, ESR)

• Pomiar szybkości opadania krwinek czerwonych w osoczu w jednostce czasu; zwykle jest określany po jednej lub dwóch godzinach.
• Test opracowany w 1897 r. przez polskiego lekarza Edmunda Biernackiego.
• Norma: kobiety 1–20 mm/godz., mężczyźni 1–13 mm/godz.
• Niektóre czynniki wewnętrzne mogą mieć wpływ na wynik OB:

- zmniejszenie OB powodują: policytemia, mikrocytoza i zwiększone zużycie fibrynogenu, hipergammaglobulinemia z dysproteinemią, zwiększona lepkość, leczenie aspiryną i innymi preparatami z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ);

- wzrost OB powodują: anemia, makrocytoza, znaczna leukocytoza (spotykana w przewlekłych białaczkach), hipoalbuminemia oraz hiperfibrynogenemia (w ciąży, cukrzycy, krańcowej niewydolności nerek, chorobach nowotworowych i innych).

• Niestety OB jest mało czułe na zmiany natężenia reakcji zapalnej, z powodu silnego uzależnienia od stężenia fibrynogenu, którego okres półtrwania jest długi.
• W reumatologii częstym objawem jest podwyższone OB, które występuje w przebiegu:

- układowych chorób tkanki łącznej (RZS, toczenia rumieniowatego układowego, zapalenia wielomięśniowego, polimialgii reumatycznej i innych);

- infekcji bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych i pasożytniczych;

- spondyloartropatii seronegatywnych (u części chorych);

- wybranych nowotworów.

• Badanie to przydatne jest zarówno w diagnostyce (np. polimialgii reumatycznej, septycznego zapalenia stawów, osteomielitis), jak i w monitorowaniu przebiegu leczenia (np. tocznia trzewnego układowego, polimialgii reumatycznej, RZS, raka prostaty).
• Wykonanie tego badania u pacjentów bezobjawowych, jako screening lub kontrola, pozbawione jest większego sensu.
• Należy też pamiętać w trakcie przeprowadzania diagnostyki o możliwości fizjologicznego wzrostu OB u kobiet w ciąży i połogu, podczas miesiączki oraz stosujących antykoncepcję hormonalną.

2. Białko C-reaktywne (C-reactive protein, CRP)

• Jedno z białek ostrej fazy produkowane głównie przez wątrobę, cykliczny pentamer należący do rodziny pentaksyn (białek wiążących ligandy w reakcjach zależnych od jonów wapnia).
• Odkryte w 1930 r. przez Tilletta i Francisa w surowicy pacjentów zakażonych bakterią Streptococcus pneumoniae.
• Norma: 0,08–3,1 mg/l.
• Za stężenie wskazujące na ostrą reakcję zapalną zwykle przyjmuje się 10 mg/l.
• Wartości w przedziale 3,1–10 mg/l są charakterystyczne dla stanów zapalnych o niewielkim nasileniu, wykrywa się je metodami o wysokiej czułości (hsCRP) i wykorzystuje głównie w diagnostyce kardiologicznej.
• CRP szybko pojawia się w surowicy i ma krótki czas półtrwania, dlatego jego zmiany są dość gwałtowne i dobrze korelują z natężeniem ostrej reakcji zapalnej.
• W reumatologii podwyższone stężenie CRP występuje u chorych na:

- układowe choroby tkanki łącznej (RZS, toczeń rumieniowaty układowy, zapalenie wielomięśniowe, polimialgia reumatyczna i inne);

- infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze i pasożytnicze;

- spondyloartropatie seronegatywne (u części chorych);

- nowotwory.

• U chorych na tocznia duże stężenie CRP pozwala odróżnić infekcję bakteryjną, dla której jest charakterystyczne, od zaostrzenia choroby podstawowej (po wcześniejszym wykluczeniu zapalenia błon surowiczych).

Dr n. med. Beata NOWAK

Katedra i Zakład Farmakologii UM we Wroclawiu

Badania laboratoryjne

dodatkowe – część I

Badania laboratoryjne dodatkowe są niezbędnym elementem diagnostyki reumatologicznej. Należą do nich m.in. badania serologiczne i immunologiczne, markery obrotu kostnego, badania genetyczne, badanie płynu stawowego oraz badania histopatologiczne.

Badania serologiczne i immunologiczne

1. Czynnik reumatoidalny (RF – rheumatoid factor)

Jest to autoprzeciwciało skierowane przeciwko regionowi Fc immunoglobulin klasy G (IgG). Najczęściej występuje w klasie IgM (85%), ale może występować także w klasach IgM, IgA lub IgE. Rutynowo oznaczany jest RF w klasie IgM, gdyż obecność RF w innych klasach niż IgM nie ma znaczenia klinicznego.

a) Metody oznaczania RF w klasie IgM:

• odczyn Waalera-Rose – RF reaguje z króliczą IgG opłaszczoną na erytrocytach baranich, powodując hemaglutynację;
• odczyn lateksowy – RF reaguje z ludzką IgG opłaszczoną na kuleczkach lateksu, powodując ich aglutynację;
• neflometria laserowa;
• testy immunoenzymatyczne (ELISA) – są jedyną metodą pozwalającą na oznaczenie RF również w klasach innych niż IgM;
• RF można oznaczyć w surowicy, płynie stawowym oraz (rzadziej wykonywane) w płynie z jamy osierdzia i opłucnej.
• odczyn Waalera-Rose  –  miano < 1:80;
• odczyn lateksowy – miano <1:40;
• neflometria laserowa – stężenie RF IgM < 40j.m./ml;
• testy immunoenzymatyczne (ELISA) – normy dla klas innych niż IgM zależą od zaleceń producenta.
• zwiększone miano RF w klasie IgM jest jednym z kryteriów klasyfikacyjnych dla reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) wgACR(American College of Rheumatology) – występuje u 60–80% chorych na RZS, ale:

b) Wartości prawidłowe:

• odczyn Waalera-Roae - miano <1:80;
• odczyn lateksowy - miano < 1:40;
• neflometria laserowa - stężenie RF IgM < 40 j.m./ml;
• testy immunoenzymatyczne (ELISA) - normy dla klas innych niż IgM zależą od zaleceń producenta.

c) Przydatność kliniczna

• zwiększone miano RF w klasie IgM jest jednym z kryteriów klasyfikacyjnych dla reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) wg ACR (American College of Rheumatology) - występuje u 60-80% chorych na RZS, ale:

a) podwyższone miano RF nie jest wystarczające do rozpoznania RZS;

b) RF w niskim mianie (< 1: 80 w odczynie lateksowym) stwierdza się u 1-2% zdrowej populacji, a częstość ta wzrasta z wiekiem i w grupie powyżej 70 r. ż. RF mozna stwerdzić u 10-25% badanych;

c) zwiększone miano RF może występować w przebiegu chorób innych niż RZS, do których należą m. in.:

- choroby układowe tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty układowy: u 15-35% chorych, twardzina układowa: 20-30%, mieszana choroba tkanki łącznej: 50-60%. zespół Sjogrena: 75-95%, zapalenie wielomięśniowe i skórno-mięśnioweL 5-10%, krioglobulinemia: 40-100%);

-przewlekłe zapalenie choroby wątroby;

-przewlekłe zapalenie choroby płuc;

-nowotwory;

-zakażenia;

• w grupie chorych na RZS miano RF koreluje z aktywnością choroby i jest on niezależnym niekorzystnym czynnikiem rokowniczym;
• czułość i specyficzność RF wynosi odpowiednio 60–70% i 50–90%;
• nieobecność RF w klasie IgM jest jednym z kryteriów rozpoznania artropatii seronegatywnych.

2. Przeciwciała antycytrulinowe (aCCP – anti-cyclic citrullinated peptid antibodies; przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi)

Są autoprzeciwciałami reagującymi z determinantami antygenowymi, zawierającymi cytrulinę powstałą w wyniku potranslacyjnej modyfikacji reszt argininy.

a) Metody oznaczania:

• testy immunoenzymatyczne (ELISA) – aCCP oznacza się w surowicy.

b) Wartości prawidłowe < 5RU/ml.

c) Przydatność kliniczna:

• aCCp są uważane za serologiczny marker wczesnej postaci RZS i mogą się pojawić na wiele lat przed wystąpieniem objawów zapalenia stawów;
• w grupie chorych na RZS aCCP są niezależnym niekorzystnym czynnikiem rokowniczym;
• czułość i specyficzność aCCP wynosi odpowiednio 50–80% i >95%.

3. Przeciwciała przeciwjądrowe (ANA – antinuclear antibodies)

Są autoprzeciwciałami reagującymi z antygenami jądra komórkowego.

a) Metody oznaczania:

• metoda immunofluorescencji pośredniej – służy do wykrywaniaANAw surowicy lub innych płynach ustrojowych pobranych od chorych. Istnieje pięć podstawowe typów fluorescencji:

- homogenny – przeciwwciała skierowane przeciwko histonom i DAN;

- ziarnisty lub plamisty – przeciwciała skierowane przeciwko rozpuszczalnym antygenom jądra komórkowego;

- jąderkowy – przeciwciała skierowane przeciwko polimerazie RNA, rybosomalnemu RNA oraz topoizomerazie;

- obwodowy – przeciwciała skierowane przeciwko dsDNA (double stranded DNA – dwuniciowe DNA), ssDAN (single stranded DNA – jednonicioweDNA) i histonom;

- centromerowy – przeciwciała skierowane przeciwko składowym wrzeciona mitotycznego;

• testy immunoenzymatyczne (ELISA) – służą do oznaczania przeciwciał przeciwko antygenom jądrowym poddającym się ekstrakcji – ENA (extractable nuclear antigen), np.:

- anty-SM (Smith);

- anty-Ro (SS-A);

- anty-La (SS-B);

- anty-SCL70;

- anty-RNP;

- anty-Jo1;

- anty-Pm/Scl;

- anty-Mi2;

• metoda podwójnej dyfuzji w żelu – wykrywanie przeciwciał anty-ENA;
• testy Western blot – wykrywanie przeciwciał anty-ENA (najczulsza metoda);
• przeciwciała anty-dsDNA (przeciwciała przeciwko dwuniciowemuDNA) wykrywa się metodą ELISA, radioimmunologczną (RIA) lub metodą immunofluorescencji pośredniej.

b) Wartości prawidłowe:

• ANA– miano <1:40 (znaczenie kliniczne ma miano > 1:160);
• anty-ENA – za wynik dodatni uważa się wykazanie swoistości antygenowej przeciwciał;
• anty-dsDNA – w zależności od stosowanej metody laboratoryjnej i zaleceń producenta.

c) Przydatność kliniczna:

• ANAwystępują u 5% zdrowych osób;
• ANAwystępują w przebiegu następujących chorób układowych tkanki łącznej:

- tocznia rumieniowatego układowego (u 99–100% chorych);

- tocznia polekowego (u 100% chorych);

- zespołu antyfosfolipidowego (u 40–50% chorych);

- twardziny układowej (u 85–97% chorych);

- zapalenia wielomięśniowego i skórnomięśniowego (u 40–80% chorych);

- zespołu Sjögrena (u 48–96% chorych);

- mieszanej choroby tkanki łącznej (u 100% chorych);

- RZS (u 20–40% chorych);

- młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów (u 20–50% chorych);

- zespołu Raynauda (u 20–60% chorych);

- fibromialgii (u 15–25% chorych);

• poszczególne typy świeceniaANAw metodzie immunofluorescencji pośredniej wiążą się występowaniem różnych chorób tkanki łącznej:

- typ homogenny – wiąże się z toczniem rumieniowatym układowym i toczniem polekowym;

- typ ziarnisty lub plamisty – z toczniem rumieniowatym układowym, RZS, mieszaną chorobą tkanki łącznej, zapaleniem wielomięśniowym i skórnomięśniowym, fibromialgią oraz nowotworami i zakażeniami;

- typ jąderkowy – z postacią uogólnioną twardziny układowej oraz nowotworami;

- typ obwodowy – z toczniem rumieniowatym układowym i autoimmunologicznym zapaleniem wątroby;

- typ centromerowy – z postacią ograniczoną twardziny układowej;

• obecnośćANAstanowi jedno z kryteriów klasyfikacyjnych tocznia rumieniowatego układowego, ale:

- u 2% chorych nie stwierdza sięANAw metodzie immunofluorescencji pośredniej;

- u 15% chorych w okresie remisji lub leczenia immunosupresyjnego nie stwierdza się ANA pomimo wcześniejszej ich obecności;

- ANAnie koreluje z aktywnością choroby;

• przeciwciała anty-dsDNA są swoistymi markerami tocznia rumieniowatego układowego, a ich miano koreluje z aktywnością choroby;
• zidentyfikowano wiele przeciwciała anty-ENA, a ich obecność wiąże się z występowaniem różnych układowych chorób tkanki łącznej:

- obecność anty-Sm (Smith) jest skojarzona z toczniem rumieniowatym układowym;

- obecność anty-Ro (SS-A) – z zespołem Sjögrena, toczniem rumieniowatym układowym i toczniem noworodków;

- obecność anty-La (SS-B) – z zespołem Sjögrena i toczniem rumieniowatym układowym;

- obecność anty-SCL70 – z twardziną układową;

- obecność anty-RNP – z mieszaną chorobą tkanki łącznej;

- obecność anty-Jo1 – z zapaleniem wielomięśniowym;

- obecność anty-Pm/Scl – z twardziną układową oraz zespołem nakładania twardzina układowa/zapalenie wielomięśniowe lub skórnomięśniowe

- obecność anty-Mi2 – z zapaleniem skórnomięśniowym.

4. Przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofili (ANCA – antineutrophil cytoplasmic antibodies)

Są to autoprzeciwciała reagujące swoiście z ziarnistościami zlokalizowanymi w cytoplazmie granulocytów obojętnochłonnych. Antygenami dla ANCA są: proteinaza 3 (PR3), mieloperoksydaza (MPO), BPI (bactericidal permeability increasing protein), katepsyna G (KT), elastaza (EL), laktoferyna (LF), lizozym (LIZ), azurocydyna (AZ), enolaza (EN), aktyna (AK) i inne. Dotychczas udowodniono znaczenie kliniczne tylko dla ANCA skierowanych przeciwko PR3 i MPO.

a) Metody oznaczania:

• metoda immunofluorescencji pośredniej – służy do wykrywania ANCA w surowicy lub innych płynach ustrojowych pobranych od chorych. Istnieją dwa podstawowe typy fluorescencji:

- cytoplazmatyczny (c-ANCA – cytoplasmic) – charakteryzuje się gruboziarnistą fluorescencją całej cytoplazmy. Ten typ fluorescencji wykazują przeciwciała skierowane przeciwko PR3 i BPI;

- okołojądrowy (p-ANCA – perinuclear) – charakteryzuje się intensywną fluorescencją wokół jądra komórkowego. Ten typ fluorescencji wykazują przeciwciała skierowane przeciwko MPO, EL, KT, LF,LIZ i AZ;

• testy immunoenzymatyczne (ELISA) – służą do określania swoistości antygenowej ANCA.

b) Wartości prawidłowe:

• metoda immunofluorescencji pośredniej – miano <1:80;
• testy immunoenzymatyczne (ELISA) – wykazanie swoistości antygenowej ANCA jest zawsze wynikiem dodatnim.

c) Przydatność kliniczna:

• ANCA są przydatne w rozpoznawaniu i monitorowaniu niektórych zapaleń małych i średnich naczyń, choć nie wymienia się ich w kryteriach klasyfikacyjnych żadnej z tych chorób;
• c-ANCA raczej nie występują u osób zdrowych, natomiast p-ANCA stwierdza się u ok. 5% osób zdrowych;
• c-ANCA:

- są podstawowym markerem laboratoryjnym ziarniniaka Wegenera (występują u 80–90% chorych, a ich miano koreluje z aktywnością choroby);

- występują także w przebiegu mikroskopowego zapalenia naczyń (u 15–45% chorych), zespołu Churga-Straussa (u 5–10% chorych) i kłębuszkowym zapaleniu nerek (u 25–36% chorych);

• p-ANCA reagujące swoiście z MPO stwierdza się w:

- mikroskopowym zapaleniu naczyń (u 45–80% chorych);

- zespole Churga-Straussa (u 20–60% chorych);

- podostrym kłębuszkowym zapaleniu nerek (u 40–65% chorych);

- ziarniniaku Wegenera (u 5–15% chorych);

- reakcjach immunologicznych wywołanych przez leki;

• p-ANCA niereagujące swoiście z MPO mogą występować w przebiegu:

- wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (60–70% chorych);

- choroby Leśniowskiego-Crohna (20–30% chorych);

- autoimmunologicznych chorób wątroby (w pierwotnym stwardniającym zapaleniu przewodów żółciowych u 90% chorych i w przewlekłym autoimmunologicznym zapaleniu wątroby u 70% chorych);

- innych układowych chorób tkanki łącznej (u 20–25% chorych na toczeń rumieniowaty układowy, u 20% chorych na RZS, u 50% chorych z zespołem Felty);

- zakażenia wirusem HIV (u 18% chorych).

5. Przeciwciała antykardiolipinowe (APLA – antiphospholipid antibodies)

Heterogenna grupa przeciwciał skierowanych przeciwko białkom osocza wykazującym powinowactwo do fosfolipidów błony komórkowej. Do APLA należą:

• przeciwciała antykardiolipinowe;
• przeciwciała przeciwko β2-glikoproteinie I (β2GPI);
• antykoagulant toczniowy (LA);
• przeciwciała przeciwko protrombinie.

a) Metody oznaczania:

• testy immunoenzymatyczne (ELISA) są wykorzystywane do wykrywania przeciwciał antykardiolipinowych, przeciwko β2-glikoproteinie I (β2GPI) i przeciwko protrombinie;
• metody koagulometryczne (3-etapowe) służą do wykrywania antykoagulanta toczniowego.

b) Wartości oznaczania:

• ELISA – w zależności od zaleceń producenta;
• LA – u osób zdrowych nie występuje; wynik dodatni określa się półilościowo.

c) Przydatność klinicznaL

• znaczenie kliniczne mają APLA stwierdzane w klasach IgG i IgM (APLA stwierdzane w klasie IgA nie są istotne klinicznie);
• APLA (przeciwciała antykardiolipinowe i przeciwko β2GPI) i LA są jednym z kryteriów klasyfikacyjnych zespołu antyfosfolipidowego, ale:
• APLA występują u ok. 8% osób zdrowych;
• APLA mogą być stwierdzane w niektórych przypadkach małopłytkowości immunologicznej;
• APLA czasami występują u chorych na toczeń rumieniowaty układowy.

6.  Przeciwciała przeciwko błonie podstawnej kłębuszków nerkowych (a-GBM – antiglomerular basement membrane antibodies)

Są to autoprzeciwciała skierowane przeciwko łańcuchowi alfa 3 kolagenu IV.

a) Metody oznaczania:

• testy immunoenzymatyczne (ELISA).

b) Wartości prawidłowe – miano <1:20.

c) Przydatność kliniczna:

• wraz z przeciwciałami ANCA a-GMB stanowią podstawę serologicznej diagnostyki zespołu płucno-nerkowego;
• przeciwciała a-GBM są charakterystyczne dla zespołu Goodpasture’a;
• a-GBM są niekorzystnym czynnikiem rokowniczym w zespole płucno-nerkowym.

7. Przeciwciała przeciwko komórkom śródbłonka (AECA – antiendothelial cell antibodies)

a) Metody oznaczania:

• testy immunoenzymatyczne (ELISA).

b) Wartości prawidłowe – normy zależą od zaleceń producenta.

c) Przydatność kliniczna:

• stwierdzono występowanie AECA w surowicy chorych na chorobę Takayashu i chorobę Kawasaki oraz rzadko w grupie chorych na ziarniniaka Wegenera;
• w przebiegu zapaleń naczyń poziom AECA koreluje z aktywnością choroby.

8. Krążące kompleksy immunologiczne

 Mają zdolność aktywacji układu dopełniacza.

a) Metody oznaczania:

• metoda spektrofotometryczna;
• metoda immunoelektroforetyczna – identyfikacja izotypu immunoglobulin tworzących kompleksy immunologiczne.

b) Wartości prawidłowe:

• metoda spektrofotometryczna – odczyt przy długości fali 280 <0,120;
• metoda immunoelektroforetyczna – u osób zdrowych nie stwierdza się obecności kompleksów immunologicznych.

c) Przydatność kliniczna:

• krążące kompleksy immunologiczne wykrywa u 80% chorych na RZS i 54% chorych na toczeń rumieniowaty układowy, a ich obecność świadczy o wysokiej aktywności choroby;
• kompleksy immunologiczne zawierające IgA są charakterystyczne dla plamicy Schönleina-Henocha;
• kompleksy immunologiczne zawierające antygeny wirusa zapalenia wątroby typu B są stwierdzane w guzkowym zapaleniu tętnic.

9. Krioglobuliny

Przeciwciała lub kompleksy immunologiczne zawierające przeciwciała precypitujące pod wpływem zimna (w temperaturze4°C). Wyróżniamy trzy typy krioglobulin:

• typ I – immunoglobuliny monoklonalne, najczęściej klasy IgM;
• typ II – immunoglobuliny monoklonalne klasy IgM reagujące z poliklonalną immunoglobuliną klasy IgG; mają zdolność aktywowania układu dopełniacza;
• typ III – immunoglobuliny poliklonalne klas IgM i IgG; mają zdolność aktywowania układu dopełniacza.

a) Metody oznaczania:

• ocena precypitacji po ochłodzeniu próbówki z krwią;
• immunobloting i immunoelekroforeza są wykorzystywane do określania izotypów krioglobulin.

b) Wartości prawidłowe:

• u osób zdrowych nie stwierdza się precypitacji w temperaturze4°C.

c) Przydatność kliniczna:

• typ I:

- stwierdza się u 25% chorych z krioglobulinemią;

- występuje głownie w przebiegu chorób limfoproliferacyjnych;

- głównym objawem jest zespół nadlepkości krwi;

• typ II i III:

- typ II stwierdza się u 25% chorych z krioglobulinemią;

- typIIIstwierdza się u 50% chorych z krioglobulinemią;

- występują w przebiegu przewlekłych zakażeń (głównie wirusem zakażenia wątroby typu C);

- mogą powstawać w przebiegu różnych chorób autoimmunologicznych, np. tocznia rumieniowatego trzewnego, RZS, guzkowego zapalenia tętnic, zespołu Sjögrena, twardziny układowej, sarkoidozy, plamicy Schönleina-Henocha, choroby Behçeta, zapalenia wielomięśniowego, autoimmunologicznego zapalenia tarczycy;

- głównym objawem jest zapalenie naczyń.

10. Składowe dopełniacza

a) Metody oznaczania:

• ocena całkowitej aktywności hemolitycznej dopełniacza (CH50) – test czynnościowy; polega na ocenie ilości surowicy potrzebnej do wywołania hemolizy 50% erytrocytów opłaszczonych przeciwciałami;
• metoda immunodyfuzji radialnej lub metoda neflometryczna – wykorzystywane do oceny ilościowej poszczególnych składowych dopełniacza (w praktyce klinicznej głównie C3 i C4).

b) Wartości prawidłowe

• CH50: 90–150 j./ml;
• C3: 0,55–1,2 g/l;
• C4: 0,2–0,5 g/l.

c) Przydatność kliniczna

• CH50 – służy do oceny niedoborów wszystkich składowych dopełniacza; wartość 0 lub niemierzalana świadczy o wrodzonym niedoborze dopełniacza;
• niskie stężenie C4 jest markerem aktywności tocznia rumieniowatego trzewnego;
• ↓CH50, ↓C3 i ↓C4 – aktywacja dopełniacza na drodze klasycznej (kompleksy immunologiczne);
• ↓CH50, ↓C3 i C4 w normie – aktywacja dopełniacza na drodze alternatywnej.

„Przegląd Reumatologiczny” 2007, nr 6 (18), s. 6-7.