Dr n. med. Beata NOWAK

Katedra i Zakład Farmakologii UM we Wrocławiu

Ultrasonografia

Ultradźwięki są to drgania ośrodka zachodzące z częstotliwościami większymi niż 20KHz.

Drgania te są niesłyszalne dla ludzi, słyszą je jednak m.in. psy, nietoperze, delfiny. W medycynie w celach diagnostycznych wykorzystuje się najczęściej ultradźwięki o częstotliwościach od 2 do 20MHz.

Z uwagi na brak promieniowania jonizującego badanie ultrasonograficzne jest badaniem bezpiecznym, które może być wielokrotnie powtarzane u chorych bez ryzyka wystąpienia powikłań.

Badaniu USG można poddać praktycznie wszystkie stawy obwodowe. Ze względu na właściwości fal ultradźwiękowych, w badaniu USG można ocenić tylko powierzchnie kości, gdyż wysoki współczynnik tłumienia oraz wysoka impedancja akustyczna tkanki kostnej sprawiają, że daje ona silne echo i uniemożliwia ocenę struktur położonych głębiej.

Badanie ultrasonograficzne narządu ruchu umożliwia ocenę struktur stawowych (chrząstka stawowa, błona maziowa, kaletki i inne ruchome elementy stawu) oraz okołostawowych (więzadła, ścięgna, mięśnie, nerwy, naczynia krwionośne, tkanka tłuszczowa). Badanie USG pozwala na ocenę statyczną i dynamiczną badanych struktur.

Należy pamiętać, że pomimo szerokiego zakresu wskazań do wykonywania badań ultrasonograficznych układu ruchu, bezwzględnym przeciwwskazaniem to takiego badania jest obecność otwartych ran części miękkich, uszkodzeń kości, otwartych infekcji oraz oparzeń w polu badania. Przeciwwskazanie względne stanowi świeżo zamknięte złamanie, gdyż w takim przypadku wynik badania USG przeważnie nie pociąga za sobą konsekwencji terapeutycznych, a może narażać chorego na niepotrzebny ból.

Podstawowe wskazania do wykonania USG poszczególnych stawów obwodowych:

1. Staw ramienny

• Badanie ultrasonograficzne obok konwencjonalnego zdjęcia RTG należy do podstawowych metod diagnostycznych stosowanych w przypadku zespołu bolesnego barku. Należy jednak pamiętać, że przy każdym bólu barku konieczna jest ocena odcinka szyjnego kręgosłupa (konieczne jest wykluczenie zespołu korzeniowego).
• W przypadku ostrego bólu poprzedzonego urazem wskazane jest rozpoczęcie diagnostyki od wykonania RTG stawu ramiennego celem wykluczenia świeżego złamania.

2. Staw łokciowy

• Podstawowym wskazaniem do wykonania badania USG stawu łokciowego jest podejrzenie wysięku w stawie, zwłaszcza w przebiegu chorób zapalnych lub zwyrodnieniowych układu ruchu.

3. Stawy ręki

• Obrzęk nadgarstka stwierdzony badaniem klinicznym niezależnie od etiologii stanowi wskazanie do badania ultrasonograficznego. Poza tym USG ręki należy wykonać u chorych z zespołem cieśni nadgarstka oraz obecnością różnego rodzaju guzów tkanek miękkich (w tym gangliony, guzki dnawe, guzki reumatoidalne)

4. Staw biodrowy

• USG stawów biodrowych znajduje szerokie zastosowanie w diagnostyce noworodków i niemowląt.
• Wskazaniami do wykonania USG stawów biodrowych jest przede wszystkim podejrzenie zapalenia stawów biodrowych lub zmiany okolicznych tkanek miękkich ( w tym zapalenie kaletek, urazy części miękkich).

5. Staw kolanowy

• Podstawowym wskazaniem do wykonania USG stawu kolanowego jest  wysięk w stawie.
• Poza tym ultrasonografia pełni istotną rolę w ocenie zmian pourazowych (zerwanie przyczepu mięśnia czworogłowego uda, uszkodzenie więzadła rzepki, więzadeł pobocznych i/lub krzyżowych, uszkodzenia łąkotek).
• Ponadto USG umożliwia ocenę chrząstki stawowej, kaletek (przedrzepkowej, podrzepkowej), torbieli (torbiel Bakera), guzów tkanek miękkich.
• USG dołów podkolanowych umożliwia różnicowanie m.in. pęknięcia torbieli Bakera i zapalenia żył głębokich podudzia.

6. Staw skokowy i stawy stopy

• Głównymi wskazaniami do wykonania USG stawów skokowych są urazy oraz podejrzenie zapalenia stawu lub okolicznych tkanek miękkich (w szczególności zapalenie ścięgien Achillesa w przebiegu spondyloartropatii).

Badanie USG pozwala również na stwierdzenie obecności nadżerek kostnych, osteofitów, zwapnień w tkankach miękkich, a także innych nieprawidłowości w tkankach okołostawowych (w tym zmian pourazowych i rozrostowych). W tabeli 1. przedstawiono wybrane patologie stwierdzane badaniem USG w poszczególnych stawach obwodowych. Ponadto pod kontrolą USG można dokonywać punkcji diagnostycznych i terapeutycznych wybranych stawów.

Tab. 1.

Wykorzystywanie USG w praktyce reumatologicznej

1. Ocena tkanek miękkich

• wykrywanie zapalenia błony maziowej i pochewek ścięgnistych;

- biopsja zbiorników płynu pod kontrolą USG

- pogrubienie/obrzęk błony maziowej

- zapalenie kaletek stawowych

- tendosynovitis/tendinitis

• ocena uszkodzeń tkanek miękkich (np. ścięgien)
• stwierdzenie zwapnienia w tkankach miękkich

2. Ocena chrząstki;

3. Wykrywanie nadżerek kostnych;

4. Monitorowania odpowiedzi na leczenie (z uwagi na bezpieczeństwo, badanie może być powtarzane wielokrotnie). 

Najczęstsze nieprawidłowości stwierdzane w USG układu ruchu w praktyce reumatologicznej to:

Badanie USG pozwala również na stwierdzenie obecności nadżerek kostnych, ostrerofitów, zwapnień w tkankach miękkich, a także innych nieprawidłowości w tkankach okołostawowych (w tym zmian pourazowych i rozrostowych). W tabeli 1. przedstawiono wybrane patologie stwierdzane badaniem USG w poszczególnych stawach obwodowych. Ponadto pod kontrolą USG można dokonywać punkcji diagnostycznych i terapeutycznych wybranych stawów.

„Przegląd Reumatologiczny” 2006, nr 2 (8), s. 2-3.